İKTİSADİ GELİŞME VE ZEKÂT

T.C.

                             İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ                              

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

İKTİSADİ GELİŞME VE ZEKÂT

AYŞE ULYA ÖZEK

2502130536

Tez Danışmanı

PROF. DR. SERVET BAYINDIR

ÖZ

İktisadi Gelişme ve Zekât,

Ayşe Ulya ÖZEK

Bireysel olarak ibadet kapsamına giren zekât; sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik boyutuyla toplumun iktisadi gelişmesine katkı sağlayacak niteliktedir. Âyet ve hadislerin delaletiyle idareciler tarafından yürütülmesi gereken bir görev olmasına rağmen Müslüman ülkelerin birçoğunda devlet eliyle uygulanmaması, zekâtın sağlayacağı faydaların tam olarak görülmesine engel olmaktadır.

Bu çalışmada, önce zekât ve iktisadi gelişme kavramları ilgili diğer kavramlarla birlikte, aralarındaki ilişkiler de dikkate alınarak araştırılmış, sonra zekâtın iktisadi sistemdeki yeri vergi bağlamında ele alınıp mukayesesi yapılmış ve ardından zekâtın kısaca tarihine değinilmiştir. Zekât malları ve harcama kalemleri fıkhi ve iktisadi açıdan incelenmiştir. Ayrıca zekâtın iktisadi dengeler, makro değişkenler ve gelişme göstergeleri üzerindeki etkisi de tetkik edilmiştir.

Sonuçta zekâtın anlamının gelişme olduğu, birey ve toplumu maddi-manevi geliştirdiği ve tüm ilahi kitaplarda emredilen bu görevin tarihin belli dönemlerinde de uygulandığı tespit edilmiştir. Hakikaten veya hükmen çoğalan malların temel ihtiyaç ve borçlar çıkarıldıktan sonra nisap miktarına ulaşan kısmından bir yıl sonra belli oranlarda zekât alınmasının, iktisadi anlamda mükellefi sıkıntıya sokmadığı gibi topluma birçok yarar da sağladığı anlaşılmaktadır. Servet ve gelirden alınan zekâtın tüketimden alınmaması, çarpan etkisi, tüketiciye yansıtılamaması ve faizli işlemlere mâni olabileceği gibi tespitler de iktisadi açıdan önemli bulgulardır. Zekât alan ve verenin tüketim ve tasarruf kararlarını etkileyerek yatırım ve istihdamı artırması da ulaşılan başka bir sonuçtur. Zenginlerden harcama kalemlerine aktarılan kaynağın sadece bireyin değil toplumun savunma, eğitim, ulaşım gibi ihtiyaçlarını karşıladığı, gelir dağılımında adaletsizlik, fakirlik, işsizlik, enflasyon gibi sorunların çözümüne katkıda bulunduğu, sosyal güvenlik ve refahı tabana yaydığı görülmüştür. Bu sebeple İslami vergi olarak uygulandığında gerek toplanması gerekse dağıtılmasıyla iktisadi gelişmeyi sağlayacağı ve tüm dünyada uygulanabileceği kanaatine varılmıştır.

ABSTRACT

                                      Economic Development and Zakah,                                     

Ayşe Ulya ÖZEK

Zakah, within the scope of individual worship; with its social, cultural, political and economic dimensions, it has the quality to contribute to the economic development of the society. Although it is a duty that must be carried out by the administrators with the indication of the verses and hadiths, the fact that it is not implemented by the state in most of Muslim Muslim countries prevents the full benefits of zakah to be seen.

In this study, firstly, the concepts of zakah and economic development were investigated, together with other related concepts, taking into account the relations between them, then the place of zakah in the economic system was discussed and compared in the context of taxation, and then the history of zakah was briefly mentioned. Zakah goods and expenditure items have been examined in terms of fiqh and economics. In addition, the effect of zakah on economic balances, macro variables and development indicators has been examined.

As a result, it has been determined that the meaning of zakah is development, it develops the individual and society materially and spiritually, and this duty, which is commanded in all divine books, has been applied in certain periods of history. It is understood that receiving zakah at certain rates at the end of a year from the portion of real or juridical increasing goods, which reaches the nisab amount after the basic needs and debts are removed, does not cause economic problems to the taxpayer and provides many benefits to the society. While zakah is taken from assets and income, it is not taken from consumption, the multiplier effect, the fact that it cannot be reflected to the consumer and may prevent interest-bearing transactions are important economic findings. Another result achieved is that zakah recipient and giver increase investment and employment by influencing consumption and savings decisions. The resources transferred from the rich to the expenditure items meet the needs of not only the individual but also the society such as defense, education, transportation; contributes to the solution of problems such as injustice in income distribution, poverty, unemployment, inflation; it has been seen that it spreads social security and welfare to the base. For this reason, it has been concluded that when zakah is applied as an Islamic tax, it will provide economic growth and development both by collecting and distributing it and can be applied all over the world.

ÖNSÖZ

Mali ibadet olarak kabul edilen zekâtın iktisadi boyutu, günümüz açısından da büyük öneme haiz olup iktisadi gelişmeyi sağlayacak unsurlar içermektedir. Zekât, bireysel olarak mükellefi manen arındırmanın yanında onu ve malını geliştirirken toplumsal olarak da sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik gelişmeye katkı sunacak özelliktedir. Zekâtın fıkhi boyutuyla birlikte iktisadi tarafının da hem iktisadi denge ve makro değişkenlere hem de iktisadi gelişme göstergelerine etkisi açısından ele alınması ve böylece iktisadi gelişme ile zekât ilişkisinin açık bir şekilde ortaya konulması, bu çalışmanın temel hedefini oluşturmaktadır. 

Araştırmanın konusu, önemi, amacı, yöntemi, kaynakları ve literatür taramasının yer aldığı “Giriş” kısmından başka tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kavramsal çerçeve bağlamında iktisadi gelişme ile zekât ilişkisi, zekâtın iktisadi sistemdeki yeri ve vergi ile mukayesesi ele alınmış ve zekâtın kısaca tarihine değinilmiştir. İkinci bölüm, fıkhi ve iktisadi açıdan zekât malları ve harcama kalemleri konusuna ayrılmıştır. Üçüncü bölümde ise zekâtın iktisadi dengeler, makro değişkenler ve gelişme göstergeleri üzerindeki etkisine yer verilmiştir. Her bölüm kısaca değerlendirilip, sonuç bölümünde de elde edilen tespitler yazılmıştır.

Tez çalışma aşamasında değerli görüşlerine başvurduğum Danışman hocam Prof. Dr. Servet BAYINDIR’a şükranlarımı arz ederim. Ayrıca önerilerinden istifade ettiğim tez izleme komitesi üyeleri Prof. Dr. Yaşar DÜZENLİ ve Prof. Dr. Ahmet TABAKOĞLU hocalarıma müteşekkirim. Gerek konunun belirlenmesinde gerekse tez çalışmam boyunca görüş, öneri ve eleştirileriyle tezin olgunlaşmasına katkı sağlayan bütün hocalarım ve arkadaşlarıma da teşekkürü borç bilirim.

Zekât sisteminin tüm yönleriyle iktisadi gelişmeye etkisine dair yazılan bu tezin, bir iktisadi model olarak devlet eliyle uygulanıp hayata geçmesi ve iktisadi gelişmeye katkı sağlaması en samimi dileğimdir.

Fatih, 2022

Ayşe Ulya ÖZEK

“İktisadi Gelişme ve Zekât” konusundaki doktora tezinin tamamını indirmekiçin tıklayın.